سیستم ایمنی بدن از مجموعه ای از سلول‌ها و بافت‌ها تشکیل شده که به مهاجمان بیگانه مانند میکرواورگانیسم ها ، باکتری‌ها و ویروس ها حمله می کند و بدن را در برابر بیماری ها محافظت می کند . گاهی اوقات سیستم ایمنی بدن زمانی فعال می‌شود که عامل مهاجمی وجود ندارد و با از بین رفتن عامل مهاجم ، به فعالیت خود ادامه می دهد . سیستم ایمنی بافت سالم را با یک ماده خارجی یا عفونت ، اشتباه می گیرد و با حمله به آن ناحیه ، بافت سالم را تخریب می کند . چنین وضعیتی منجر به مشکلاتی مانند بیماری‌های خودایمنی و واکنش‌های آلرژیک می‌شود .
بیماری اسکلرودرمی یکی از بیماری های خود ایمنی است ، تشخیص بیماری اسکلرودرمی و درمان آن به کاهش علائم بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می کند .
بیماری اسکلرودرمی چیست ؟
اسکلرودرمی (scleroderma) یک بیماری خودایمنی و رماتیسمی است که می تواند به دلیل سخت شدن پوست و بافت همبند زیرین آن ، مشکلاتی را برای بیمار فراهم کند . بافت‌ها ضخیم و سفت می‌شوند که این مشکل با تورم و درد همراه است ، اسکلرودرمی به معنای پوست سفت است .
بیماری اسکلرودرمی در بین بزرگسالان شایعتر از کودکان است و بیشتر در زنان ومردان بین 30 تا 50 مشاهده می شود و زنان به نسبت مردان بیشتر با آن مواجه می شوند . پیشروی و شدت بیماری در افراد با یکدیگر متفاوت است ، این بیماری می‌تواند علاوه بر پوست به سایر اندام‌های بدن شامل قلب ، ریه‌ها ، کلیه‌ها و سیستم روده‌ای اثر منفی بگذارد. این بیماری می تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم ، خطر ابتلا به زخم عفونی را ایجاد کند.
همچنین بخوانید : درمان زخم عفونی
این شرایط به دلیل تولید بیش از حد کلاژن درپوست وارگانهای داخلی ایجاد شده و باعث ناراحتی کلی و حتی عملکرد نادرست اندام های بدن می شود .
انواع بیماری اسکلرودرمی
دو نوع اصلی اسکلرودرمی وجود دارد: اسکلرودرمی موضعی و اسکلرودرمی سیستمیک.
اسکلرودرمی موضعی – ( localized scleroderma )
اسکلرودرمی موضعی فقط پوست را درگیر می کند و معمولا اندام های داخلی تحت تاثیر اسکرودرمی موضعی قرار نمی گیرند . این بیماری ، نسبتا خفیف است و به دو حالت جدا می شود.
اسکلرودرمی خطی
با سفت شدن پوست به شکل نوارهای سخت و ضخیم ، نمایی را ایجاد میکند که به آن در اصطلاح فرم زخم شمشیری می‌گویند .
این ضایعات به شکل خطی روی بازوها ، پاها سر و صورت ایجاد می شود .
اسکلرودرمی مورفه آ – ( morphea )
تکه های تغییر رنگ داده روی پوست که ظاهری مومی شکل دارند ، در قسمت‌های مختلف بدن می‌تواند ایجاد شود . این ضایعات ازنظر اندازه ، رنگ و شکل متفاوت هستند .
اسکلرودرمی سیستمیک – ( Systemic Scleroderma )
این نوع از بیماری مشکل بیشتری برای فرد ایجاد میکند ، چرا که در برگیرنده‌ی تمام بدن ، شامل پوست ، عضلات ، مفاصل ، استخوان‌ها ، رگ‌های خونی ، قلب ، دستگاه گوارش ، مری ، ریه‌ها و کلیه‌ها می شود . اسکلرودرمی سیستمیک به دو نوع دسته بندی می شود :
اسکلرودرمی سیستمیک جلدی محدود – (Limited cutaneous systemic sclerosis)
در اسکلرودرمی سیستمیک محدود پوست ضخیم شده و معمولا روی انگشت‌ها ، دست‌ها و صورت تاثیر می گذارد ، امکان دارد باعث انقباض در رگ های خونی شده و منجر به فشار خون ریوی شود . معمولا در اسکلروز محدود مشکلات داخلی ایجاد نمی‌شود و اگر هم ایجاد شود ، چندین سال زمان می برد . نام دیگر اسکلرودرمی سیستمیک محدود ( CREST ) است که از ترکیب حروف اول 5 ویژگی مشترک این بیماری ساخته شده است :
- کلسینوسیس – (Calcinosis) :
ایجاد تکه‌های کوچک و سفید ، زیر پوست انگشتان و بقیه قسمت های بدن به دلیل تجمع رسوبات کلسیم .
- پدیده‌ی رینود – (Raynaud phenomenon) :
وقتی بخش‌هایی از بدن مانند انگشت‌های دست و پا درصورت قرار گرفتن درمعرض دمای پایین یا استرس ، احساس بی‌حسی و سرما می‌کنند . کاهش گردش خون دلیل این پدیده است ، باریک شدن عروق خونی کوچکی که به پوست خونرسانی می‌کنند موجب کاهش میزان گردش خون می‌شود .
- اختلال مری – (Esophageal dysfunction) :
زمانی که پوست مری سخت شود ، عملکرد عضلات آن کاهش پیدا می کند و درنتیجه بلعیدن غذا سخت می شود .
- اسکلرو داکتیلی -(Sclerodactyly) :
تشکیل بافت لیفی و ضخیم موجب می‌شود که پوست به‌اندازه‌ای سفت شود که بیمار دیگر نتواند انگشت‌های خود را خم کند و تحرک و پویایی خود را ازدست بدهد .
- تلانژکتازی -(Telangiectasia) :
به دلیل گشاد شدن مویرگ های خونی نزدیک سطح پوست ، خطوط قرمز رشته مانندی روی پوست تشکیل می‌شود .
اسکلرودرمی سیستمیک پراکنده – (Diffuse scleroderma)
این بیماری بیشتر شامل سخت شدن اندام‌های داخلی مانند دستگاه گوارش ، کلیه‌ها ، قلب و ریه‌ها است . اسکلرودرمی پراکنده با ضخیم شدن و سفت شدن پوستی نیز همراه است که به‌سرعت ایجاد شده و به بخش‌های بیشتری از پوست (درمقایسه با اسکلرودرمی محدود) گسترش پیدا میکند . این بیماری معمولا دست‌ها ، صورت ، سینه ، معده و بازوها را درگیر میکند . این شدیدترین نوع بیماری برای افرادی است که علائم بیماری را در اندام‌های درونی خود مشاهده می‌کنند .
علائم بیماری اسکلرودرمی
علائم و نشانه‌های اسکلرودرمی بسیار متفاوت است و از علائم جزئی تا شدید و مرگبار متغیر است . شدت علائم به این بستگی دارد که بیماری روی کدام بخش بدن اثر گذاشته و تاچه‌حد گسترش یافته است .
علائم احتمالی این بیماری عبارتند از :
- خشکی پوست ، براق شدن و سفتی پوست (چرمی شدن) ، ریزش مو و وجودشیارهای اطراف لب
- متورم شدن انگشتان دست و پا ، زخم شدن انگشتان دست و پا
- خارش و برنزه شدن پوست
- خشکی دهان ، کوچک شدن حفره دهان ، شل شدن و پوسیدگی دندان ها
- مشکل در بلع ، سوزش سر دل ، مور مور شدن زبان
- اسهال ، گاهی یبوست و دل درد
- دردهای عضلانی و اسکلتی و در مواردی تغییر شکل در مفاصل دست ها
- تنگی نفس ، سرفه ، سردرد
- تپش قلب ، فشار خون بالا ، دفع پروتئین و خون در ادرار
- خستگی ، کاهش وزن ،کم کاری تیروئید
دلایل ایجاد بیماری اسکلرودرمی
اسکلرودرمی در نتیجه تولید بیش از حد و تجمع کلاژن در بافت های بدن به وجود می آید و به طور کلی ، مجموعه ای از مشکلات خودایمنی ، ژنتیک و فاکتورهای محیطی از عوامل زمینه ساز این بیماری است . اسکلرودرمی می‌تواند بیماری جدی‌ای باشد که موجب ایجاد درد ، ناتوانی و کم شدن امید به زندگی شود .
برخی از عواملی که در ایجاد اسکلرودرمی نقش دارند ، عبارتند از :
1) فاکتورهای محیطی :
امکان دارد در اثر قرار گرفتن در معرض برخی ویروس ها یا داروهای خاص ، برخی مواد شیمیایی و گرد و غبار علائم اسکلرودرمی ایجاد شود .
2) خود ایمنی :
اسکلرودرمی یک بیماری خودایمنی است ، به دلیل حمله سیستم ایمنی بدن به بافت‌های همبند ایجاد می شود . امکان دارد فردی که مبتلا به اسکلرودرمی است علائم سایر بیماری های خود ایمنی مانند پلی‌میوزیت ، درماتومیوزیت ، آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) ، لوپوس یا سندرم شوگرن را هم داشته باشند .
3) عوامل ژنتیک :
مطالعات انجام شده نشان می دهد که احتمال ابتلا به بیماری اسکلرودرمی در افرادی با تغییرات ژنی خاص ، بیشتر از دیگران است . به این معنی که احتمال ابتلا در بین اعضای یک خانواده یا یک قومیت بیشتر است . مثلا در بین بومیان آمریکا انواع اسکلرودرمی سیستمیک بیشتر از سایر قومیت ها مشاهده می شود .
تشخیص بیماری اسکلرودرمی و درمان آن
اولین قدم برای تشخیص بیماری اسکلرودری و درمان آن ، معاینه بالینی پوست است . بعد از آن برای بررسی کم خونی و میزان آنتی بادی های تولید شده در بدن آزمایش خون انجام می گیرد . امکان دارد پزشک جهت بررسی نوع خاصی از آنتی بادی ها که در ایجاد انواع بیماری اسکلرودرمی نقش دارند ، آزمایشات مخصوصی انجام دهد .
برای اینکه مشخص شود که آیا سیستم گوارش ، قلب ، ریه ها و یا کلیه ها تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته اند یا نه ، آزمون عملکرد ریه و رادیوگرافی دست ها ، مری ، روده و نوار قلب انجام می شود . علاوه بر این جهت شناسایی گلبول های قرمز در ادرار ، آزمایش ادرار گرفته می شود .
درمان بیماری اسکلرودرمی
برخی از مشکلات پوستی مربوط به بیماری اسکلرودرمی بعد از گذشت 2 تا 5 سال بر طرف می شوند درحالی که نوع دیگر بیماری که اندام داخلی را درگیر می کند با گذشت زمان بدتر می شود . اسکلرودرمی یک بیماری مزمن است و بر همین اساس ، درمان آن به طور کامل دشوار است .
دارویی وجود ندارد که فرایند تولید بیش از حد تولید بیش از حد کلاژن را از بین ببرد . اما دارو هایی هستند که می توانند به کنترل علائم کمک کنند و یا از بروز عوارض اسکلرودرمی پیشگیری کنند :
- داروهای فشار خون که عروق خونی را گشاد می کنند می توانند به پیشگیری از مشکلات کلیوی و ریوی و درمان بیماری رینود نیز کمک کنند .
- داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کند مانند داروهایی که بعد از پیوند اعضا به بیماران داده می شود می تواند به کاهش علائم اسکلرودرمی کمک کند .
- داروهایی مانند امپرازول می تواند علائمی مانند ریفلاکس اسیدی را کاهش دهد .
- زخم های اسکلرودرمی عفونی که ممکن است سر انگشتان ایجاد شود در نتیجه بیماری رینود شکل می گیرد ، استفاده از پمادهای آنتی بیوتیکی و پیشگیری از مواجهه با سرما می تواند موثر باشد . واکسیناسیون منظم برای آنفلوانزا و پنومونی می تواند ریه ها را محافظت کند.
- در صورتی که مسکن های غیر نسخه ای کمکی به کاهش درد نکند ، می توانید از پزشک درخواست تجویز مسکن قوی تری کنید .
علائم و روند بیماری در افراد مختلف متفاوت است ، روش‌های درمانی به نوع و شدت بیماری فرد بستگی دارد هیچ درمانی وجود ندارد که بتواند بیماری را به‌طور کلی برطرف کند . بنابراین تنها روند درمانی موثر ، هدف قرار دادن اندام‌های خاص آسیب‌دیده پیش از آن است که دچار آسیب‌های برگشت‌ناپذیری شوند .
تعدادی از راه‌های تسکین علائم احساسی و جسمی بیماری اسکلرودرمی به شیوه های طبیعی عبارتند از :
فیزیو تراپی
با کاهش پیدا کردن جریان خون و سفت شدن پوست بیمار ، کاهش حرکت مفاصل ایجاد می شود که دردناک است و باعث اختلال در فعالیت های روزمره می شود . تمرین هایی مانند کشیدن انگشت ها ، مچ دست ، شانه ها و فشردن بتونه یا خمیر باعث تقویت پنجه ها و مفاصل می شود ، انجام فعالیت های فیزیوتراپی کمک میکند که بیماران در انجام فعالیت های خود به مفاصل خود فشار اضافی وارد نکنند .
کاهش درد با کاهش وزن
قبل از انجام حرکات ورزشی به‌عنوان درمانی طبیعی برای درد مفاصل ، با فیزیوتراپیست درمورد بهترین روش‌های ورزشی برای بدن خود صحبت کنید .
ورزش هایی مانند : پیاده روی ، دوچرخه سواری ، شنا ، ایروبیک در آب و یوگا ، با کاهش تنش عضلانی ، بهبود گردش خون و کشش و تقویت مفاصل ، دردهای ناشی از بیماری اسکلرودرمی را کاهش می دهد .
مرطوب کردن پوست
برای شستن خود از مصرف صابون ها و مواد شوینده شیمیایی که باعث بدتر شدن علائم بیماری می شوند ، خودداری کنید . بعد از حمام از مرطوب کننده های طبیعی مانند روغن نارگیل ، روغن بادام ، روغن زیتون و آلوورا استفاده کنید . از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید که باعث خشکی پوست می شود بپرهیزید و در هنگام سرما از دستگاه بخور و رطوبت ساز برای حفظ رطوبت پوست استفاده کنید .
حذف محرک ها و مصرف غذاهای شفا بخش
از مصرف هر غذای محرکی که موجب بروز پاسخ ایمنی و التهاب می‌شود ، پرهیز کنید . کربوهیدرات های تصفیه‌شده ، مواد مصنوعی ، غذاهای ادویه‌دار ، الکل و کافئین موجب بدتر شدن شرایط دستگاه گوارشی می‌شوند . از مواد غذایی که موجب بهبود مشکلات گوارشی ، درمان التهاب و کیفیت زندگی می شود استفاده کنید مانند :
- کدو ، قارچ ، کلم بروکلی ، کرفس ، خیار ، هویج و سبزیجات تازه دارای برگ سبز
- توت فرنگی ، بلوبری ، تمشک ، زغال اخته ، شاتوت
- مصرف ماهی ( سالمون ، هالیبوت ، خال مخالی )
- مصرف تخم مرغ ، گوشت بره ، بوقلمون ، مرغ ، گوساله
- لبنیات ارگانیک ، شیر بز ، پنیر بز
- مغزها شامل : پسته ، گردو ، آجیل ، بادام ، دانه چیا ، تخم کتان ، تخم کدو تنبل
- چربی های سالم مانند : روغن زیتون ، روغن بادام ، آووکادو ، روغن نارگیل ، شیر نارگیل
- ادویه جات و گیاهانی مانند : زردچوبه ، زنجبیل ، سیر ، دارچین ، زیره سبز ، رزماری ، ریحان ، گشنیز و پونه
مصرف پروبیوتیک ها
مصرف مکمل های پروبیوتیک یا خوردن غذاهای پروبیوتیک بهترین راه برقراری تعادل باکتری‌ها در روده است . مواد غذاهای پروبیوتیک دار شامل کفیر ، ماست ، سبزیجات پرورده (زیتون پرورده و کلم شور ) و سرکه سیب هستند .
