زخم بستر زخمی است که در اثر فشار طولانی مدت روی پوست ایجاد می شود. چندین مرحله آسیب برای بیماری زخم بستر شناسایی شده است که در صورت پیشگیری از عفونت قابل درمان و کنترل است.درد زخم بستر مشکلی دردناک و نگران کننده برای سالمندان و بیماران بستری طولانی مدت است. زخم های فشاری اغلب برای افراد مسن ایجاد می شود که قادر به حرکت نیستند. اما اگر بیمار برای مدت طولانی به پوست خود فشار وارد کند فرقی نمی کند چند ساله باشد.
همراه بیمار باید به طور منظم بدن فرد را کنترل کند. در صورتی که نشانه هر چند کوچکی از این بیماری روی پوست مریض خود مشاهده کرد؛ بلافاصله درمان زخم بستر مناسب بر حسب درجه زخم بستر را پیش بگیرد.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر یا زخم فشاری ضایعه‌ای است که در پوست و بافت‌های زیر پوستی بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد می‌شود. زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن ایجاد می‌شود که پوست روی یک برجستگی استخوانی قرار گرفته و در بین آنها عضله‌ای وجود ندارد ، مانند پاشنه و بین باسن‌ها ، البته طبق نظر برخی از متخصصین ، زخم بستر بیش از آن که به دلیل مقابله پوست و بستر باشد ، ناشی از مقابله استخوان و پوست است چراکه هنگامی که برای مدتی طولانی بدون حرکت بر روی یک نقطه از بدن می‌خوابید ، منطقه‌ای که به استخوان نزدیک‌تر است قرمز و دردناک می‌شود و دلیل حساس شدن پوست ، فشرده شدن آن در بین استخوان و بستر است.
در بسیاری موارد فشار موجب می‌شود پوست تحریک و ملتهب شود . این ضایعه تنها در افرادی که کاملا گرفتار بستر هستند رخ نمی‌دهد ، بلکه افرادی که بر روی صندلی چرخدار می‌نشینند نیز چنین مشکلی پیش می آید. زخم بستر از عوارض شناخته شده و مهم بعضی شکستگی‌ها است .
برخی از سالمندان به دلایلی نظیر شکستگی ناشی از حوادث و یا فلج اندام‌های مختلف به علت سکته مشکل حرکتی داشته و بخش‌هایی از بدنشان فاقد حس است . بنابراین پوست این بخش‌ها به دلیل فشار وارده ، زودتر صدمه می‌بیند و بدین ترتیب این نواحی از بدن سریعا زخم می‌شوند . اغلب زخم‌های فشاری خیلی سریع عمیق شده و پیشرفت پیدا می‌کنند و بهبودی آنها مشکل است ، اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به یکپارچگی پوست کمک کرده و بهبودی را سرعت بخشد .
انواع زخم بستر
زخم بستر به 4 قسمت تقسیم می شود که در مرحله اول کمترین شدت و درمراحل بعدی شدت آن بیشتر می شود :
زخم بستر درجه 1
پوست کاملا سالم است .
پوست به رنگ قرمز در می آید و وقتی آن ناحیه را تحت فشار قرار می دهیم ، به کندی سفید می شود .
امکان دارد پوست سردتر یا گرمتر ، دردناک ، سفت یا نرم تر از معمول شود .
زخم بستر درجه 2
اپیدرم یا لایه رویی پوست از بین می رود .
زخمی به رنگ صورتی یا قرمز با اندکی فرو رفتگی بوجود می آید .
ممکن است در ناحیه زخم تاول بوجود آید .
زخم بستر درجه 3
چربی زیر پوست نمایان می شود .
زخم به شکل فرورفتگی نمایان می شود .
در قسمت عمیق زخم بافت مرده و زرد رنگی ایجاد می شود .
زخم بوجود آمده امکان سرایت به قسمت های سالم زیرین را دارد .
زخم بستر درجه 4
کلیه بافت های پوست از بین رفته و عضله ، تاندون یا حتی استخوان نمایان می شود .
زخم شروع به گسترش در آن ناحیه می کند و قسمت های سالم اطراف زخم درگیر می شوند .
جهت درمان زخم بستر سوم و چهارم ، اولین کار تمیز کردن زخم است . درصورت عفونت ممکن است نیاز به درمان آنتی بیوتیک و جراحی باشد . هدف اصلی در مراقبت زخم ، تمیز کردن ، پاکسازی زخم ، بستن زخم و مراقبت از آن است .
علائم زخم بستر
در بیماران وابسته به بستر یا صندلی چرخدار به دلیل فشار بوجود آمده توسط وزن بدن بر روی بافت های نرم اعمال فشار می شود . گردش خون این بافت ها بین استخوان و بستر مختل شده و در نتیجه بافت ها دچار آسیب می شوند . زمانیکه این آسیب به سطح خاصی از بافت می رسد زخم ایجاد می شود . اصطحکاک زیاد و سفتی پوست ، بالا بودن درجه حرارت بدن و پوست مرطوب ، تشکیل زخم را آسان تر می کند .
در بیمارانی که تحرکی ندارند ممکن است حتی در بازه زمانی 24 الی 48 ساعت زخم فشاری ایجاد شود . به طور معمول در مرحله اولیه زخم فشاری ، انتظار می رود در بازه زمانی 15 الی 20 روز زخم بهبود یابد و یا ممکن است به دلیل ادامه فشار در ناحیه زخم ، بافت ورم کرده و عفونت به دایل میکروارگانیسم هایی که از ادرار و مدفوع منتقل می شود ایجاد شود ، که دراین صورت زخم بدتر می شود .
در ابتدا آسیب بافت زیر پوست شروع می شود و سپس روی سطح پوست نمایان می شود . به طور کلی اگر قرمزی یا زخم ایجاد شود ، احتمال آسیب بیشتر به بافت زیر پوستی وجود دارد . بنابراین نباید این علائم نادیده گرفته شود و باید در اسرع وقت به متخصص زخم مراجعه شود . به طور کلی مهمترین علائم زخم فشاری عبارتند از :
- تاول و ترشحات
- عفونت و بوی بد
- درد شدید
- تب و لرز
- قرمزی و تورم اطراف زخم
- چرک یا ترشحات بدبو از زخم
علل بوجود آمدن زخم بستر
افرادی که در حرکت کردن مشکل دارند و نمی توانند در حالت نشسته و یا در بستر موقعیت و حالت خود را تغییر دهند ، در معرض خطر ابتلا به زخم های فشاری هستند . عوامل خطر عبارتند از :
بی تحرکی
ممکن است به علت مشکل پزشکی ، آسیب نخاعی و دیگر علل باشد .
عدم ادراک حسی
آسیب های نخاعی، اختلالات عصبی و سایر شرایط می‌تواند منجر به از دست دادن حس شود. ناتوانی در احساس درد یا ناراحتی می‌تواند منجر به عدم آگاهی از علائم هشدار دهنده و نیاز به تغییر موقعیت شود .
بی اختیاری ادرار یا مدفوع و رطوبت :
با افزایش رطوبت پوست به دلیل قرارگیری طولانی مدت در معرض ادرار و مدفوع ، خطر آسیب پوستی افزایش می یابد .
افزایش وزن
وزن اضافی می تواند فشار بیشتری روی پوست و بافت زیرین ایجاد کند . مطالعات نشان داده افراد مبتلا به 30 الی 39.9 BMI ( وزن بالا ) ، 1.5 برابر بیشتر در معرض خطر زخم فشاری هستند .
تغذیه نامناسب و آب ناکافی
بدن انسان جهت حفظ سلامت پوست و جلوگیری از تجزیه بافت ها به مایعات ، پروتئین ، کالری ، ویتامین ها و مواد معدنی کافی در رژیم غذایی روزانه خود نیاز دارد .
بیماری های موثر در جریان خون
بیماری هایی نظیر دیابت و بیماری های عروقی که بر جریان خون تاثیر منفی می گذارند ، خطر آسیب بافتی مانند زخم فشاری را افزایش می دهد .
پوست نازک یا حساس
پوست نازک یا حساس می تواند خطر ابتلا به زخم بستر را افزایش دهد. این نوع پوست بیشتر مستعد آسیب است .
بریدگی
زخم فشاری ناشی از بریدگی زمانی اتفاق می افتد که نیروی محکمی بدن بیمار را به سمت پایین حرکت می دهد. بنابراین پوست بدن روی تخت کشیده می شود و در اثر تاثیر آن آسیب هایی به بیمار می رسد .
عوارض زخم بستر
زخم فشاری اگر کنترل نشود و مورد درمان قرار نگیرد می‌تواند به آسیب‌های فشاری شدید تبدیل شود که عوارض ناشی از آن در برخی موارد جبران‌ناپذیر خواهد بود . افراد مستعد این بیماری به دلیل وجود حساسیت بیشتر در معرض عوارض زخم فشاری هستند .
یکی از عوارض بسیار خطرناک این بیماری ایجاد سولیت است که به نوعی عفونت باکتریایی گفته می‌شود . این عفونت از سطح پوست به لایه‌های عمیق نفوذ می‌کند و می‌تواند حیات فرد بیمار را تهدید کند. همچنین می‌توان از دیگر عوارض زخم بستر به گسترش عفونت در استخوان و مفاصل اشاره کرد . در این صورت عفونت باعث نارسایی در اندام‌ها و آسیب رساندن به عملکرد آنها خواهد شد .
به‌طور کلی عوارض زخم فشاری شامل موارد زیر می‌شود :
- سلولیت: عفونت پوستی
- استئومیلیت: عفونت استخوان
- باکتریمی : عفونت خون
- مننژیت: عفونت مغز و نخاع
- اندوکاردیت: عفونت قلب
مراحل درمان زخم بستر
درمان زخم بستر شامل کاهش فشار روی پوست آسیب دیده، مراقبت از زخم‌ها، کنترل درد، جلوگیری از عفونت و حفظ تغذیه مناسب است .
کاهش فشار
اولین قدم در درمان زخم بستر، کاهش فشار و اصطکاک ناشی از آن است. این گزینه‌ها عبارتند از :
تغییر موقعیت : اگر دچار زخم بستر هستید ، سعی کنید مرتب وضعیت خود را تغییر دهید . مدت زمان بین هر جابجایی به شرایط بیمار و کیفیت سطحی که روی آن قرار دارد بستگی دارد .
استفاده از سطوح نگهدارنده : از تخت ، تشک و بالشت های مخصوص استفاده کنید که هنگام نشستن یا خوابیدن از پوست آسیب پذیر محافظت نماید .
تمیز کردن و پانسمان زخم
مراقبت از زخم به عمق آن بستگی دارد . مراحل تمیز کردن و پانسمان زخم عبارتست از :
تمیز کردن : زخم هارا با هر بار تعویض پانسمان با محلول نمک تمیز کنید .
پانسمان : پانسمان زخم با حفظ رطوبت و محافظت از زخم باعث بهبود آن می شود و از عفونت زخم جلوگیری می کند . بسته به نوع زخم استفاده از پانسمان هایی شامل گاز ، ژل ، فوم و … پیشنهاد می شود .
برداشتن بافت آسیب دیده
برداشتن بافت آسیب دیده ، عفونی یا مرده سریع ترین راه جهت بهبود ناحیه زخم بشمار می رود . پزشک متخصص ممکن است ناحیه مورد نظر را با شستن ملایم با آب یا دبریدمان و بریدن بافت مرده تمیز کند .
استفاده از دارو ها
بسته به علائم بیمار ، پزشک متخصص می تواند از داروهای زیر استفاده کند .
- آنتی بیوتیک ها
- مسکن ها
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
استفاده از کرم های موضعی
کرم های ضد باکتری با عفونت زخم مبارزه می کنند و روند بهبودی را تسریع می کنند .
رژیم غذایی
این امکان وجود دارد که مکمل های پروتئینی روند بهبودی را افزایش داده و مصرف مقدار کافی از مواد غذایی ضروری و آب فراوان به حفظ سلامتی بیمار کمک می کند .
عمل جراحی
در مواردی که زخم بستر در مرحله سوم و چهارم قرار دارد بهبودی آن به کندی انجام می شود یا در مواردی بهبود نمی یابد ، در این زمان برای خارج کردن بافت مرده نیاز به جراحی و دبریدمان دارد .
روش درمانی دبریدمان
اولتراسون : برداشتن بافت مرده به کمک امواج صوتی
آبیاری : شستن بافت مرده به کمک مایعات تحت فشار
لیزر : برداشتن بافت مرده به کمک پرتوهای نور متمرکز
جراحی زیستی : از بین بردن باکتری زخم و بافت مرده به کمک ماگوت باکتری
جراحی عادی : ترمیم بافت مرده به کمک عمل جراحی و بستن زخم
جراحی موضعی : تازه شدن بافت مرده به کمک عسل یا پمادهای آنزیمی پزشکی
روش های پیشگیری از زخم بستر
- چرخش و تغییر موقت هر 2 ساعت 1 بار
- نشستن صاف روی ویلچر و تغییر وضعیت هر 15 دقیقه یکبار
- استفاده از بالشتک نرم در ویلچر و تخت جهت کاهش فشار
- مراقبت کردن از پوست با تمیز و خشک نگه داشتن آن
- تغذیه خوب شامل ویتامین ها ، پروتئین ها ، مواد معدنی و مایعات تاثیر زیادی در روند بهبودی دارد .
نتیجه گیری :
زخم بستر عمدتا در اثر بی‌تحرکی و ضعیف شدن پوست رخ می‌دهد. این بیماری چهار مرحله مختلف دارد و ریسک عفونت و عوارض ثانویه نیز در آن وجود دارد . به همین دلیل در این مقاله تعدادی از بهترین راه‌های پیشگیری از زخم بستر را بیان کردیم که می‌تواند توسط همراه بیمار یا پرستار مورد استفاده قرار گیرد تا از ایجاد این عارضه جلوگیری شود .
