در صورت وجود صدمات جدی و آسیب های خارجی که منجر به ایجاد زخم می شود، پزشک از بخیه برای ترمیم محل زخم استفاده می کند. در برخی از بیماری های خاص که برای درمان آنها نیاز به جراحی است، در طی فرآیند عمل، زخم های داخلی و خارجی زیادی ایجاد می شود که نیاز به مراقبت کامل و رعایت مسائل بهداشتی و دستورات پزشک برای بهبود و بهبودی کامل دارد. درمان زخم جراحی و مراقبت از زخم برای جلوگیری از عفونت نیاز به توجه بسیار زیاد و رعایت برخی از موارد دارد که در ادامه گفته شده است.
زخم های جراحی می توانند کم عمق و سطحی (مانند زخم های پوستی) یا بسیار عمیق (مانند زخم های بعد از جراحی اندام های داخلی) باشند. واضح است که زخم های عمیق نیاز به مراقبت و درمان بیشتری دارند. زیرا بدون رعایت بهداشت و مراقبت مناسب، احتمال عفونت در این نوع زیاد است.
زخم جراحی چیست ؟
برش یا بریدگی روی پوست که توسط پزشک جراح انجام می شود زخم جراحی را بوجود می آورد . این برش بوسیله تیغ یا چاقوی جراحی ایجاد و اندازه آن بسته به نوع عمل و مشکلی که بیمار با آن درگیر است ، می تواند سطحی با عمق کم یا عمیق باشد .
معمولا بعد از انجام عمل جراحی در اکثر موارد لبه های زخم بوسیله بخیه به هم وصل می شود و در اصطلاح زخم بسته می شود ، پزشک جراح برای بستن زخم از روش هایی نظیر بخیه ، چسب جراحی ، گیره های فلزی یا گیره های جراحی استفاده می کند. اما در مواردی با تشخیص جراح و شرایط بیمار، زخم باز نگه داشته می شود و بخیه انجام نمیشود.
انواع زخم های جراحی
زخم های جراحی برحسب تمیزی یا آلودگی و همچنین میزان خطر عفونت به چهار دسته تقسیم می شوند که عبارتند از :
دسته اول – ( کلاس 1 )
دسته اول که به عنوان زخم های پاک شناخته می شوند ، زخم های سطحی را شامل می شوند که عمق زیادی را نداشته و هیچ گونه ترشح یا عفونتی در آن دیده نمی شود و بیمار خیلی زود بهبود پیدا می کند . از طرفی چون این نوع زخم ها به مجاری تنفسی ، گوارشی ، تناسلی یا ادراری نفوذ نمی کنند به مراقبت خاصی نیاز ندارند و با شستشو و ضد عفونی ساده و پانسمان زخم می توان از بروز هرگونه آلودگی و ایجاد عفونت جلوگیری کرد . زخم های این دسته شامل زخم های سطحی پوست ، زخم چشم و زخم های عروقی هستند و خطر عفونت در این زخم ها زیر 2 درصد است .
بهتر است که زخم را قبل از 48 بررسی و نسبت به تعویض پانسمان اقدام شود .
دسته دوم – ( کلاس 2 )
دسته دوم گرچه تمیز به نظر می آیند و حتی علائم عفونت هم درآنها دیده نمی شود اما به دلیل محل قرارگیری زخم در معرض آلودگی هستند . توصیه می شود در طول درمان حتما توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار بگیرد تا از بروز کوچکترین عفونت جلوگیری شود .
زخم های این دسته در شرایط کنترل شده وارد مجاری تنفسی ، گوارشی و تناسلی می شوند ولی فاقد آلودگی های معمول هستند . خطر عفونت در این زخم ها معمولا زیر 10 درصد است .
زخم هایی که در ناحیه دستگاه گوارش ایجاد می شود به دلیل احتمال بروز عفونت در این دسته قرار می گیرند .
دسته سوم – (کلاس 3 )
دسته سوم زخم هایی هستند که احتمال عفونت بالایی دارند . این زخم ها معمولا توسط یک جسم خارجی بوجود می آیند مانند چاقو یا گلوله که همین امر احتمال عفونت در اطراف زخم را بالا می برد ، به همین علت با ایجاد زخم هایی از این قبیل در اسرع وقت باید به پزشک متخصص مراجعه و در مراقبت از آن نظافت را رعایت نمود .
بهتر است جهت بررسی عمق زخم از رادیو گرافی استفاده شود و پس از آن با استفاده از مواد ضدعفونی کننده کاملا شسته و تمیز شده سپس جهت پیشگیری از عفونت ، زخم را بخیه زد تا از ورود مواد آلوده به آن جلوگیری شود و در آخر بوسیله پانسمان مناسب روی زخم را پوشاند . خطر عفونت در این زخم ها زیر 20 درصد است .
دسته چهارم – ( کلاس 4 )
دسته چهارم زخم هایی هستند آلوده به باکتری و در معرض ادرار و مرفوع قرار دارند . بدترین نوع زخم جراحی محسوب می شوند که به آنها زخم ها عفونی کثیف هم گفته می شود .
عفونت در لایه های عمیق پوست ، بافت زیر جلدی و گاهی اوقات عضلات و استخوان ها در این دسته قرار می گیرند .خطر عفونت در این زخم ها حدودا 40 درصد است .
دلایل به وجود آمدن عفونت در زخم جراحی
زخم های جراحی در معرض عفونت باکتری ها و میکروارگانیسم های مضر قرار دارند ، اما عفونتی شدن زخم دلایل دیگری بجز آلودگی هم دارد .
افرادی که درگیر بیماری دیابت هستند به دلیل کندی ترمیم زخم و احتمال بروز عفونت باید نسبت به سایر افراد توجه بیشتری به مراقبت و نگهداری از زخم داشته باشند. همچنین افراد مسن یا افراد سیگاری نیز باید مرتب زخم را ضد عفونی نگه داشته و از سایر افراد بیشتر مراقب زخم جراحی خود باشند .
در افرادی که اضافه وزن یا ضعف در سیستم دفاعی بدن دارند نیز خطر ایجاد عفونت وجود دارد .
در جراحی هایی که بیشتر از 2 ساعت طول می کشند ( جراحی های باز ) احتمال ایجاد عفونت بالاتر است و عقب انداختن زمان پانسمان نیز به دلیل به وجود آمدن میکروب و آلودگی در ناحیه زخم و در نهایت عفونت توصیه نمی شود .
در مواردی خاص استریل نبودن محیط اتاق عمل و همچنین تجهیزات جراحی نیز می تواند باعث ایجاد عفونت در زخم شود .
علائم عفونت زخم جراحی
عفونت زخم های جراحی دومین نوع عفونت های شایع بیمارستانی است ، ازین رو زخم های جراحی باید به طور مرتب مورد بررسی قرار گیرند تا در مورد درستی درمان آن ها اطمینان حاصل شود . نشانه های بالینی عفونت پس از عمل بسته به سیستم ایمنی بدن بیمار ، عمق و شدت عفونت متفاوت است .
علائم عفونت زخم های جراحی
عفونت زخم جراحی یک عارضه نسبتاً شایع است که می تواند پس از هر نوع عمل جراحی رخ دهد. این عفونت می تواند در سطح پوست، در عضلات یا در اندام ها ایجاد شود. برخی از علائم در زیر آورده شده است :
بالا رفتن دما و گرم شدن اطراف زخم
اگر هنگام لمس محل جراحی گرما احساس شود ، عفونتی صورت گرفته است .
تورم و سفت شدن اطراف زخم
در صورت عفونی شدن بافت زیر محل جراحی ممکن است اطراف زخم ملتهب و متورم شود .
قرمزی اطراف زخم
ممکن است محل برش جراحی قرمز شود ، یا رگه های قرمزی در پوست اطراف آن دیده شود .
بعضی از این قرمزی ها به دلیل انجام جراحی طبیعی هستند و به مرور برطرف می شوند اما اگر قرمزی شدت پیداکند ، نشان دهنده عفونت است .
ترشح چرک از اطراف زخم
گاهی بر اثر عفونت ترشحاتی بدبو به رنگ های متمایل به قرمز یا سبز ، سفید و زرد از محل جراحی ترشح می کند .
درد در اطراف زخم
معمولا با طی کردن روند درمان میزان درد کاهش پیدا می کند ، اما اگر با افزایش درد در اطراف زخم روبرو شویم ممکن است نشانه عفونت باشد .
برخی از علائم عفونت سیستمیک
عفونت سیستمیک به عفونتی گفته می شود که در بدن در حال افزایش و پیشروی است .
علائم آن شامل :
احساس خستگی
بعد از انجام عمل جراحی احساس خستگی و کسالت امری عادی است و به مرور زمان کاهش پیدا می کند و برطرف می شود . اما افرادی که دچار عفونت می شوند بعد از چند روز ناگهان احساس کسالت می کنند و در این شرایط بیشتر می خوابند و حوصله انجام کاری را هم ندارند .
تب
افراد مبتلا به عفونت احساس تب و لرز دارند ، اشتهای آنها کم شده و به همین دلیل دچار کم آبی و سردرد می شوند . تب با دمای بالا و طولانی مدت نشانه عفونت است .
احساس درد و سوزن هنگام ادرار کردن
عفونت ادراری یکی از شایع ترین مشکلات پس از جراحی به حساب می آید . سوزش ادرار ، تکرر ادرار و درد پایین شکم می تواند نشان دهنده وجود مشکلی در دستگاه ادراری باشد .
تاخیر در بهبودی
بیشتر شدن عمق زخم به مرور زمان
درمان انواع زخم جراحی
درمان زخم جراحی و بهبودی آن به محل و شرایط زخم ، نوع ، اندازه و عمق زخم ، و وضعیت سلامت بیمار بستگی دارد .
معمولا زخم های جراحی روزانه و به طور منظم شستشو داده و پانسمان می شوند . زمان بهبودی زخم جراحی هم متفاوت است و می تواند هفته ها تا ماه ها طول بکشد .
عواملی مانند سیگار، برخی بیماری ها (مانند دیابت)، ضعف سیستم ایمنی، کمبود تغذیه، طولانی بودن مدت جراحی یا عوامل موضعی و محیطی مانند نور خورشید یا عدم رعایت بهداشت بر زمان بهبود زخم های جراحی تأثیر منفی می گذارد.
درمان زخم جراحی بسته
در طی عمل جراحی، جراح زخم را تمیز و ضدعفونی می کند و سپس لبه های آن را به هم نزدیک می کند. پس از جراحی، بیمار باید زخم خود را به طور منظم با آب و صابون تمیز کند. همچنین، ممکن است پزشک برای جلوگیری از عفونت، آنتی بیوتیک تجویز کند. مدت زمان بهبودی زخم های جراحی به عوامل مختلفی بستگی دارد.
در برخی موارد، ممکن است پزشک برای بهبود سریعتر زخم، از روش های درمانی دیگری مانند درمان با فشار منفی استفاده کند. در این روش، یک پانسمان مخصوص به زخم متصل می شود که با ایجاد فشار منفی، به خروج مایعات و ترشحات از زخم کمک می کند. در بیشتر موارد، زخم های جراحی بسته طی 2 تا 4 هفته در صورت رعایت نکات مراقبتی، بدون مشکل خاصی بهبود می یابند.
درمان زخم جراحی باز
زخم های جراحی باز زخم هایی هستند که با بخیه بسته نمی شوند. این نوع زخم ها معمولاً برای بهبود کامل به زمان بیشتری نیاز دارند و ممکن است در معرض خطر بیشتری برای عفونت باشند. زخم های جراحی باز معمولاً زمان بیشتری برای بهبود نیاز دارند. این زخم ها ممکن است طی 4 تا 8 هفته طول بکشد تا خوب شوند.
در بیشتر موارد، زخم های جراحی باز به طور طبیعی بهبود می یابند. از دست زدن به زخم خودداری کنید؛ دست ها می توانند حاوی میکروب هایی باشند که باعث عفونت زخم می شوند. اگر زخم جراحی باز دارید، دستورالعمل های پزشک خود را به دقت رعایت کنید. این کار به بهبود سریع و بدون مشکل زخم شما کمک می کند.
نشانه های بهبود زخم های جراحی
بهبود زخم های جراحی یک فرآیند طبیعی است که در طی آن بدن بافت های آسیب دیده را ترمیم می کند. این فرآیند معمولاً طی چند هفته یا چند ماه انجام می شود. نشانه های بهبود زخم های جراحی عبارتند از:
لخته شدن خون روی زخم نشان از بهبود آن است.
به وجود آمدن لخته ی خون روی زخم، یک روند طبیعی بدن برای جلوگیری از خونریزی بیشتر و هم چنین نفوذ آلودگی به زخم است. اگرچه تشکیل لخته ی خون در درون شریان ها می تواند خطرناک باشد، اما بروز لخته بر روی زخم، مفید است و می تواند موجب نجات جان بیمار شود. انعقاد خون در نتیجه ی جمع شدن پلاکت ها پس از فعال شدن فاکتورهای انعقادی به وجود می آید. در صورتی که انعقاد خون بر روی زخم ایجاد نشود، خونریزی ادامه پیدا می کند که می تواند خطرناک باشد. بنابراین، تشکیل لخته خون بر روی زخم، یک نشانه از روند بهبودی آن است .
تورم اولیه علائمی که بهبود زخم جراحی را نشان می دهد
خوب شدن زخم جراحی بعد از عمل طبق مراحل مشخص شده انجام می شود. مرحله تورم در نتیجه کار سیستم ایمنی بدن شما برای ترمیم زخم ایجاد می شود. ممکن است مایع شفافی از زخم مشاهده کنید که به پاکسازی و ضد عفونی پوست آسیب دیده کمک می کند .
قرمزی، تورم و حساسیت ممکن است با بزرگ شدن رگ های خونی برای سهولت در جریان خون و رساندن اکسیژن، ویتامین ها و مواد معدنی به زخم شما ایجاد شوند. این مرحله به طور معمول بیش از یک هفته طول نمی کشد و تورم کمی بعد فروکش خواهد کرد .
بعد از تشکیل پوسته، سیستم ایمنی بدن ما شروع به فعالیت می کند و تورم کاهش می یابد. همچنین ناحیه آسیب دیده ممکن است با باز شدن و گسترش رگ های خونی به رنگ قرمز یا صورتی تبدیل شود و جریان خون، اکسیژن و مواد مغذی را به محل زخم منتقل کند .
روند رشد بافت جدید به سرعت انجام می شود
بعد از فروکش تورم زخم، بافت جدیدی تشکیل می شود. باید متوجه شوید که پوست جدیدی روی زخم ایجاد شده است یا خیر و زخم باید در معرض آن باید جمع شود. این روند معمولا دو یا سه هفته به طول می انجامد، اما ممکن است زخم های عمیق تر و شدیدتر برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز داشته باشند .
رشد بافت زمانی است که بدن رگ های خونی شکسته را ترمیم خواهد کرد و بافت های آسیب دیده را با بافت های سالم جدید جایگزین می کند .
خارش زخم هنگام خوب شدن
احساس خارش از نشانه هایی است که در هنگام تشکیل بافت جدید با آن روبرو می شوید. ترمیم زخم ها و رشد بافت، با تحریک اعصاب پوستی و واکنش آن ها همراه است که با احساس خارش و گاهی احساس راه رفتن حشره روی بدن همراه است. در پزشکی به این خارش، “پروریتوس” گفته می شود. اگرچه خارش نشانه ی خوبی است، اما باید تا جای ممکن از خاراندن سطح زخم خودداری کنید، چرا که در بسیاری از موارد خاراندن زخم می تواند موجب از بین رفتن لایه ی بافت جدید شود، زیرا این لایه هنوز بسیار نرم و آسیب پذیر است. با از بین رفتن بافت تشکیل شده، روند بهبودی زخم مختل می شود. از سوی دیگر، خاراندن خود موجب تحریک بیشتر و احساس خارش شدیدتر می شود .
کارهایی که برای جلوگیری از عفونت زخم باید انجام داد
با رعایت نکات زیر تا حد زیادی از عفونی شدن زخم جراحی جلوگیری می شود .
تمیز کردن زخم
در مرحله اول درمان زخم جراحی ، باید زخم را به طور کامل تمیز کرد . برای این کار از محلول‌های ضدعفونی کننده و ضدباکتریایی استفاده می‌شود .
این کار باعث از بین رفتن باکتری ها و سایر میکروارگانیسم های مضر از زخم می شود .
پوشاندن زخم
پانسمان یکی از عناصر مهم در درمان زخم جراحی است . استفاده از پانسمان نوین مناسب و استریل به زخم کمک می کند تا در محیط مرطوب تر و بهتری بهبود یابد . پانسمان نوین معمولا شامل بسترهای غیرچسبنده ، پانسمان های ضدعفونی کننده و … است .
استفاده از آنتی بیوتیک
مدت زمانی که برای مصرف آنتی بیوتیک ها به منظور درمان زخم جراحی توصیه می شود برای بیماران مختلف متفاوت است اما عموما دوره درمان حداقل یک هفته است . شما ممکن است آنتی بیوتیک درمانی برای عفونت زخم جراحی را با آنتی بیوتیک های وریدی آغاز کرده و سپس از قرص ها برای کامل کردن درمان عفونت زخم جراحی استفاده کنید . حتی اگر بعد از مصرف این داروها احساس بهتری داشتید، دوره درمان با آنتی بیوتیک ها را کامل کنید .
بهترین زمان برای تعویض پانسمان زخم جراحی
در بیشتر موارد، پانسمان زخم های جراحی بسته باید هر روز یا هر دو روز یک بار تعویض شود. این کار باعث تمیز ماندن زخم و جلوگیری از عفونت و درمان زخم جراحی می شود.
زخم های جراحی باز معمولاً نیاز به تعویض پانسمان مکرر دارند. این کار به جلوگیری از عفونت و جذب ترشحات زخم کمک می کند.
در صورتی که پانسمان زخم شما خیس، کثیف یا خونی شده است، باید آن را تعویض کنید. همچنین، اگر پانسمان به زخم چسبید، باید آن را با دقت و بدون آسیب رساندن به زخم جدا کنید.
