هدف شستشوی زخم عفونی ، تمیز کردن آن بدون آسیب زدن به بستر و کاهش خطر ورود باکتری ها و میکرواورگانیسم ها از پوست اطراف آن به داخل زخم است . روش شستن زخم و میزان فشار مایع شستشو با توجه به محل آسیب دیدگی به نوع زخم ، عمق و شدت زخم نیز بستگی دارد . نحوه شستشوی زخم عفونی و زخم باز به دلیل تاثیر زیادی که در بالا بردن سرعت ترمیم بافت ها و جلوگیری از عفونی شدن آن می گذارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
مراحل ترمیم زخم
به صورت طبیعی فرایند بهبود زخم از 4 فاز ، که به هم وابسته هستند تشکیل شده است .
فاز انعقاد ( هموستاز ) :
بعد از ایجاد زخم با منقبض شدن رگ ها در محل آسیب دیدگی و قطع خونریزی فاز انعقاد شروع می شود . تعداد زیادی از پلاکت ها با چسبیدن به یکدیگر به حالت ژله ای در آمده و لخته خونی ایجاد می شود ، به این صورت باعث قطع خونریزی شده و سلول های خونی را در ناحیه زخم نگه می دارد .
فاز التهابی :
در فاز التهابی به دلیل حرکت گلبول های سفید ، مواد مغذی ، اکسیژن و آنزیم ها به طرف ناحیه آسیب دیده باعث تورم و قرمزی پوست در آن محدوده شده و با درد همراه است . در این مرحله حذف باقی مانده بافت آسیب دیده و از بین رفتن باکتری ها و میکروارگانیسم ها برای جلوگیری از عفونت و آماده سازی سطح زخم برای رشد و و تکثیر بافت تازه اتفاق می افتد .
فاز فیبروبلاست یا تکثیر :
در این فاز با تغذیه مناسب و اکسیژن رسانی کافی ، بازسازی بافت گرانوله سالم به همراه شکل گیری شبکه ای از رگ های خونی در ناحیه آسیب دیده شروع می شود و زخم شروع به بسته شدن می کند .
فاز بلوغ :
در این فاز زخم کاملا بسته شده و با متراکم شدن فیبرهای کلاژن ، اسکار زخم نیز کاهش می یابد .
همچنین بخوانید : درمان زخم عفونی
شستشوی زخم چیست ؟
بعد از انجام دبریدمان ، شستشوی زخم نقش خیلی مهمی در بالا بردن سرعت ترمیم زخم و انتقال آن از فاز التهابی به فاز تکثیر دارد . هر گونه بافت مرده و پسماند خارجی که درون زخم باقی بماند ، ترشحات زخم و باقیمانده پانسمان قبلی ، مانع فرآیند بهبود زخم شده و احتمال عفونی شدن آن را زیاد می کند . با شستشوی زخم عفونی و زخم باز بوسیله جریان مداوم و فشار مناسب مایع شستشو و کمک به حفظ محیط مرطوب روی زخم ، شرایط بهبود سریع تر زخم فراهم می شود و رشد و ترمیم از لایه های داخلی به سمت لایه های بیرونی شروع می شود .
اعمال فشار مناسب در از بین رفتن باکتری های سطحی موثر است . فشار کم توانایی از بین بردن باکتری های سطحی زخم را نداشته و فشار زیاد علاوه بر آسیب به بافت های سالم ، ممکن است باکتری های سطحی را وارد بستر زخم بکند .
شستشو ، زخم را هیدراته کرده از خشکی آن جلوگیری می کند و با تمیز شدن سطح زخم ، مشاهده وضعیت زخم را آسان می کند . شستشوی زخم به جهت سرعت بخشیدن به ترمیم زخم و جلوگیری از عفونت احتمالی ، هر بار قبل از تعویض پانسمان تازه انجام می شود .
محلول های شستشوی زخم عفونی
روش ها و محلول های مختلفی برای شستشوی زخم وجود دارند ، استفاده از محلول های شستشو مانند سرم شستشو ، آب اکسیژنه ، بتادین ، آب اکسیژنه ، کلر هگزیدین . اما امکان دارد بعضی از این ضدعفونی کننده ها باعث مسمومیت در بافتها شده و با اختلال در روند ترمیم زخم ، مشکلاتی را برای فرد بوجود آورد .
زخم را باید پس از شستشو کاملا خشک کرد ، هیچ وقت از پنبه برای تمیز کردن و شستشوی زخم استفاده نکنید ، چون ذرات آن به زخم چسبیده و باعث ایجاد عفونت می شود .
انواع معمول محلول های شستشوی زخم :
محلول نمک نرمال ( نرمال سالین یا سرم فیزیولوژیک ) :
یک از پر مصرف ترین محلول های شستشوی زخم نرمال سالین است . عوامل فیزیولوژیکی و ایمن بودن آن ( کمترین میزان سمی بودن را در بین محلول های شستشو دارد ) دلایل استفاده رایج آن است . نرمالین سالین به خوبی قادر به تمیز کردن زخم ها و بافت های نکروز نمی باشد .
در زمان استفاده از سرم شستشو این نکته را در نظر بگیرید که بعد از 24 ساعت از باز شدن ، امکان رشد باکتری ها در آن وجود دارد .
آب استریل :
آب استریل از طریق تقطیر بدست می آید ، عاری از هر نوع ماده ضد میکروبی و مواد دیگر است و یک جایگزین ارزان قیمت برای نرمال سالین به حساب می آید . باید توجه داشت که به دلیل هیپوتونیک بودن آب استریل امکان دارد باعث همولیز ( تجزیه گلبول های قرمز ) شود .
آب آشامیدنی :
آب آشامیدنی در نبود نرمال سالین و آب استریل مورد استفاده قرار می گیرد .
آب خنک گزینه مناسبی برای شستشوی زخم به حساب می آید .
انواع تجاری محلول های پاک کننده زخم :
پاک کننده های تجاری تولید شده ، با از بین بردن سلول های مرده در زخم های کثیف و بافت های نکروز و همچنین با حذف باکتری ها در روند بهبود زخم ، موثر بوده و به طور کلی در شستشوی زخم عفونی و زخم هایی که حاوی بافت نکروز و ضایعات سلولی است مناسب ترند .
این پاک کننده ها در انواع محلول و اسپری و ژل در دسترس هستند .
بتادین ( پویدون آیودین ) :
یک محلول ضد میکروبی است که طیف زیادی از میکروب ها و باکتری ها مانند استافیلوکوک را از بین می برد .
بتادین با وجود اثر بخشی در از بین بردن میکرواورگانیسم ها مشکلاتی را در زخم باز ایجاد می کند ازجمله آسیب رساندن و سمیت سلولی در سلول های سالم ناحیه آسیب دیده و ایجاد تحریکات پوستی بعد از خشک شدن آن روی پوست .
آب اکسیژنه ( هیدروژن پراکسید ) :
یکی از ضدعفونی کننده هایی که معمولا مورد استفاده قرار می گیرد محلول 3 درصد هیدروژن پراکسید است . بی رنگ و بی بو است ، مزه تلخی دارد و کمی اسیدی است .
به دلیل اثر دبریدمان شیمیایی ، هیدروژن پراکسید ضایعات باقی مانده روی زخم و بافت نکروز را پاک می کند . به همین دلیل بهتر است بعد از شستشوی زخم با آب اکسیژنه ، از نرمال سالین برای شستشوی تکمیلی استفاده شود . برخی از مشاهدات و مطالعات نشان دهنده تاثیر مخرب این محلول بر سلول های سالم ناحیه آسیب دیده است .
محلول داکین ( هیپوکلریت سدیم ) :
محلول داکین در از بین بردن بسیاری از باکتری ها موثر بوده و به کنترل عفونت زخم کمک می کند . بیشتر برای شستشوی زخم های تحت فشار و بافت های نکروز استفاده می شود . در کنترل رشد باکتری ها و از بین بردن بوی زائده های سرطانی نیز مورد استفاده قرار می گیرد .
بهتر است بیشتر از 7 الی 10 روز از آن استفاده نشود ، استفاده بیش از حد محلول داکین برای سلول های در حال ترمیم سمی است و امکان آسیب به سلول های سالم را بالا می برد .
استفاده از الکل برای شستشوی زخم ممنوع است ، زیرا با ایجاد اختلال در روند درمان زخم و آسیب به سلول های سالم باعث تحریک زخم و تاخیر در بهبود آن می شود .
مراحل شستشوی زخم
شستشوی زخم باید اصولی و با دقت انجام شود ، در غیر این صورت هیچ گونه تاثیر مثبتی در بهبود زخم نخواهد داشت .گ
مراحل شستشوی زخم عبارتند از :
شستن دست ها :
اولین مرحله شستن دست ها به کمک صابون و یا استفاده از مواد ضد عفونی کننده است . بعد از خشک کردن دست ها برای جلوگیری از ورود باکتری ها به درون زخم و ایجاد عفونت ، از دستکش یکبار مصرف و یا دستکش استریل استفاده کنید .
اعمال فشار ملایم :
زمانی که زخم خونریزی کرده باشد با استفاده از یک تکه پارچه تمیز و یا گاز استریل و اعمال فشار ملایم روی ناحیه آسیب دیده ، از خونریزی جلوگیری می شود . بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده به نسبت سایر قسمت های بدن به متوقف شدن خونریزی کمک می کند .
در صورت خونریزی شدید ، ایجاد زخم در ناحیه تناسلی ، گاز گرفتگی از جانب حیوانات و یا انسان ها ، ایجاد برش عمیق و . . . حتما به مراکز درمانی مراجعه کنید .
شستشوی زخم با محلول شستشو :
در این مرحله به کمک نرمال سالین یا آب معمولی تمیز ، سطح زخم را به خوبی از وجود آلودگی و پسماندهای خارجی پاک کنید ، سپس اطراف ناحیه آسیب دیده را به کمک آب و صابون و یک لیف نرم به خوبی تمیز کنید . توجه داشته باشید که صابون در محل زخم قرار نگیرد ، چون باعث سوزش و آسیب به پوست می شود .
موچین را به کمک الکل تمیز کرده و هرگونه آلودگی و زخم را از زخم خارج کنید دوبار به کمک نرمال سالین شستشو دهید .
در شستشوی زخم عفونی میتوان از محلول هایی که توانایی پاکسازی بیشتری دارند استفاده کرد .
استفاده از پماد آنتی بیوتیک :
می توان یک لایه نازک از پماد های آنتی بیوتیک را قبل از پانسمان روی قسمت زخم استفاده کرد ، این کار باعث مرطوب ماندن پوست و پیشگیری از عفونت شده و سرعت ترمیم زخم را بهبود می دهد .در صورت حساسیت به این مواد مصرف آن را متوقف کنید .
پانسمان زخم :
بعد از تمیز کردن سطح زخم به کمک یک بانداژ نچسب و استریل روی آن را پوشانده و از ورود میکروب به آن جلوگیری می کنیم .
پانسمان زخم در صورت خیس یا کثیف شدن باید تعویض شود ، در غیر اینصورت روزانه آن را عوض کنید . برای چسباندن پانسمان از چسب کاغذی استفاده کنید ، چون حساسیت کمتری برای پوست ایجاد می کند .
در صورتی که زخم در قسمت هایی از بدن که در معرض کثیف شدن قرار دارد باید با دقت روی آن را بپوشانید و از اصطحکاک ناحیه آسیب دیده با لباس جلوگیری کنید .
